Trends en ontwikkelingen
Het jaar 2022 kenmerkte zich door grote mondiale ontwikkelingen die diep ingrijpen in de maatschappij, de energietransitie en het energiesysteem. Dit betekent daarmee dat er impact is op het werk waarvoor wij als Alliander staan opgesteld. Een goed begrip van welke factoren invloed hebben op ons werk, zowel op de korte als langere termijn, is van groot belang. In dit hoofdstuk beschrijven we de belangrijkste trends en ontwikkelingen waar we als Alliander op anticiperen en op grond waarvan we onze strategie, zoals kort toegelicht in het volgende hoofdstuk, hebben aangescherpt.
Trend 1: De mondiale energiemarkt is onvoorspelbaarder geworden
De geopolitieke situatie is door de Russische inval in Oekraïne sterk veranderd. Rusland, een grote exporteur van gas, draaide de gaskraan steeds verder dicht. Ook de onderbreking van de belangrijke gaspijpleidingen Nord Stream 1 en 2 was geregeld in het nieuws. Voldoende gasvoorraden waren niet langer vanzelfsprekend. Daarom is in de zomer een vroegtijdige waarschuwing gedaan voor een gascrisis in Nederland.
De gasprijs en daarmee de elektriciteitsprijs is door de situatie in Oekraïne ongekend hard gestegen. Daarnaast zagen we dat het aanbod van elektriciteit in Europa deze zomer niet van de reguliere producenten kwam, omdat er op verscheidene plekken problemen waren met kerncentrales. Hierdoor stegen de elektriciteitsprijzen nog verder.
Die gevolgen waren in Nederland duidelijk merkbaar. In 2022 dreigden ruim 1 miljoen huishoudens in de financiële problemen te komen door de snel stijgende energieprijzen. Het kabinet heeft daarom in de maanden november en december een energiekorting verstrekt en gewerkt aan een prijsplafond vanaf 1 januari 2023. Huishoudens en andere kleinverbruikers betalen dan een maximumprijs tot een bepaalde hoeveelheid energie, waardoor de energierekening in de meeste gevallen lager uitvalt.
Door deze ontwikkelingen is in Nederland een tweeledig beeld ontstaan: aan de ene kant is er een sterk toegenomen kans op energiearmoede, aan de andere kant grijpen mensen de ontwikkelingen aan om volop te investeren in de verduurzaming van hun huis of bedrijf, zoals beschreven in trend 2, en om bewuster met energie om te gaan.
Trend 2: Explosieve toename in de vraag naar elektriciteit
De verduurzaming van Nederland leidt tot verdere elektrificatie van vraag en aanbod van energie en daarmee tot een grotere vraag naar netcapaciteit en nieuwe aansluitingen. Nederland is sterk gestegen op de Europese ranglijsten wat betreft opwek van duurzame energie. Door de sterk gestegen energieprijzen en door beperkte beschikbaarheid van alternatieven, zoals waterstof, groengas en warmtenetten, heeft er afgelopen jaar een extra versnelling van elektrificatie plaatsgevonden.
Grote toename van industriële e-boilers en grote batterijen
We zien dat interesse van de industrie in e-boilers toeneemt. Tegelijkertijd zijn er bedrijven die liever op duurzame gassen willen opereren. We zien hier het dilemma ontstaan dat timing van overschakelen door bedrijven verschilt en gewenste alternatieven nog niet beschikbaar zijn. De impact hiervan werd afgelopen jaar meer zichtbaar en extra geïllustreerd door de congestieproblemen in Limburg, waar in korte tijd meer dan 1 GW aan batterijvermogen werd aangevraagd. Inmiddels is deze trend in het hele land zichtbaar, waardoor de hoogspannings- en middensspanningsnetten snel verder vollopen. Het is een van de belangrijke vraagstukken de komende jaren: hoe organiseren we dat infrastructuur en verduurzaming zo in de pas lopen dat klimaatdoelen gehaald kunnen worden.
Ondanks de grote toename van vermogensvraag is de inzet van batterijen een positieve ontwikkeling. Batterijen zijn een belangrijke bron van flexibiliteit in het energiesysteem. Hiermee kunnen zij, in theorie, ook bijdragen aan het oplossen van netcongestie. In de praktijk zien we juist dat grootschalige batterijen op veel plaatsen leiden tot juist extra congestie op het elektriciteitsnet. Wij zijn van mening dat batterijen het net niet onnodig extra moeten belasten. Dat betekent dat we voor batterijen oplossingen ontwikkelen die het net niet extra belasten of bij voorkeur zelfs ontlasten, dan wel dat we plekken zoeken voor batterijen waar nog meer dan voldoende ruimte is in het net.
Aantal elektrische auto’s groeit
Het aantal elektrische auto’s groeit richting 2030 naar circa 1,6 miljoen. In 2022 maakte minister Jetten bekend versneld over te willen stappen op elektrisch vervoer, onder meer voor leaserijders. We zien nu al een enorme groei in het aantal laadpalen maar voor de benodigde laadinfrastructuur zijn de komende jaren enkele tienduizenden extra aansluitingen voor publieke laadpalen nodig. Niet alleen voor elektrische auto's, maar ook voor busvervoer, logistieke dienstverlening en scheepvaart. Op basis van scenarioanalyse verwachten we een extra vermogensvraag van circa 900 MW in 2030 op onze stations. Wij adviseren om slim laden in Nederland verplicht te stellen en bereiden ons daarop voor. In het programma Flexpower3 hebben we een proef gedaan met flexibele laadsnelheid op openbare laadpunten voor elektrische auto’s. De komende jaren schalen we dit verder op.
Verduurzaming woningen zet door, met name door warmtepompen
Consumenten kiezen steeds vaker voor isolatie, zonnepanelen en warmtepompen als maatregelen om de energierekening te reduceren. We zien een sterk toegenomen interesse in warmtepompen bij consumenten. Van alle 1,3 miljoen warmtepompen in Nederland staat 70 procent bij woningen. In de afgelopen twee jaar is het aantal warmtepompen bij woningen steeds met ongeveer 50 procent toegenomen.
Trend 3: Energietransitie onder druk door tekort aan personeel, ruimte en materialen
Personeelstekort
Het aantal vacatures stijgt en de krapte op de arbeidsmarkt neemt fors toe. Het is een uitdaging voor organisaties in de energiesector om personeel te vinden voor al het werk aan de energietransitie. In de energiesector zijn de komende vier jaar ten minste 13.000 extra technici nodig, waarvan ruim 2.500 bij Alliander en haar aannemers en ketenpartners. Tegelijkertijd zijn er eveneens personeelstekorten in de woningbouwsector en de industrie. In totaal is er een geschat tekort van 60.000 technici in Nederland. Te weinig jongeren kiezen voor een technische opleiding en een baan in de techniek. De gevolgen daarvan zijn sectorbreed merkbaar.
Begin november 2022 hebben vijf technische sectoren in samenwerking met VNO-NCW en MKB Nederland een aanvalsplan gepresenteerd waardoor het enorme tekort aan technici scherp op de politieke en maatschappelijke agenda staat. In het plan wordt een breed pakket aan maatregelen voorgesteld op het gebied van instroom, opleiden en behouden van talent.
Gebrek aan ruimte
Met de versnelling van de verduurzaming groeit het besef dat de benodigde infrastructuur niet altijd makkelijk in te passen is in de publieke ruimte. Energie gaat het komende decennium de ruimtelijke inrichting van Nederland mede bepalen. In Nederland is er bovengronds en ondergronds beperkt ruimte. Het maatschappelijk draagvlak voor grote infrastructurele projecten is gering. Daardoor is het nodig dat de benodigde ondergrondse en bovengrondse ruimte sneller en met meer zekerheid tot onze beschikking komt. Dit vergt onder meer versnelling van doorlooptijden van ruimtelijke procedures voor bouw en aanleg. Verder lopen momenteel enkele belangrijke projecten vertraging op als gevolg van de stikstofproblematiek en het komen te vervallen van de bouwvrijstelling.
Materiaaltekort
De afgelopen jaren is door geopolitieke ontwikkelingen duidelijk geworden dat internationale toeleverketens kwetsbaar zijn voor interrupties. Door grondstofschaarste, lockdowns en opgelegde sancties zijn de beschikbaarheid en het transport van onder andere kabels, meters en transformatoren moeilijker geworden. Daarnaast zitten veel productielijnen momenteel aan hun maximale capaciteit. Verder is de verwachting dat op de lange termijn de wereldvoorraden van grondstoffen als iridium en kobalt een uitdaging vormen voor het realiseren van de wereldwijde klimaatdoelstellingen.
De impact op Alliander
Voor Alliander zijn de gevolgen van bovengenoemde trends ingrijpend. De druk op het versnellen van de transitie naar duurzame opwek is door de ontwikkelingen verder vergroot. Er is verdere versnelling noodzakelijk in het aanpassen van de fysieke en digitale infrastructuur. Tegelijkertijd wordt de realisatie bemoeilijkt vanwege een toenemende schaarste zowel qua personeel, zoals technici en dataspecialisten, als van materialen en in publieke ruimte, zowel boven als onder de grond.
Wat doet Alliander met deze trends en ontwikkelingen?
We zijn een maatschappelijke organisatie. Alles wat in de maatschappij speelt, heeft direct invloed op ons werk. De trends, ontwikkelingen en vraagstukken in de wereld hebben effect op onze strategie. Deze hebben we aangescherpt. Onze strategie beschrijft hoe we als bedrijf omgaan met de uitdagingen in het veranderende energiesysteem. De huidige versnelling zorgt ervoor dat de druk op de organisatie toeneemt en dat aansluittermijnen oplopen. Daarom zet de strategie van Alliander in op een meersporenaanpak zoals we toelichten in het volgende hoofdstuk.