Beter benutten van netten (flexibilisering)

Om het energieverbruik binnen een betaalbaar energiesysteem efficiënt op elkaar af te stemmen, is het noodzakelijk dat afnemers hun energieverbruik aanpassen. Het gezamenlijk aanpassen van vraag en aanbod wordt aangeduid als 'flexibilisering' van het energiesysteem. Alliander neemt hierin een groot deel van de regie voor Nederland op zich.

Het is onze ambitie om de komende jaren alle klanten te voorzien van een passende oplossing. Flexibilisering en het beter benutten van het net zijn hier cruciale stappen voor. We zien het als onze taak hiervoor concrete producten aan te bieden. We hebben in 2024 voor 98 MW aan capaciteit flexibel gecontracteerd met afnemers. Daarnaast is voor 269 MW aan flexibel vermogen beschikbaar gesteld door (bestaande) klanten. We hebben voor 213 MW aan vermogen gerealiseerd door netverzwaringen en zwaarder belasten van assets waarmee we klanten hebben kunnen aansluiten.

Congestiemanagement

Om te zorgen dat het net niet overbelast raakt, wordt congestiemanagement ingezet. Dit betekent dat bedrijven worden gevraagd hun elektriciteitsgebruik op drukke momenten te verminderen. Helaas is er tot nu toe onvoldoende vrijwillig aanbod van bedrijven om hieraan mee te doen. Daarom gaat Liander in sommige gevallen over op een volgende stap: verplichte deelname aan congestiemanagement. Dit is nodig om te zorgen dat het elektriciteitsnet betrouwbaar blijft en overbelasting wordt voorkomen.  

Nieuwe producten voor congestiemanagement

Eind 2024 hebben we capaciteitsbeperkende contracten op basis van tijdvensters opgeleverd. Het capaciteitsbeperkingscontract met vaste tijdvensters (CBC-T) is een congestiemanagementproduct waarbij de klant binnen bepaalde tijdvensters een lager transportvermogen krijgt gecontracteerd. Verder stonden we eind 2024 op het punt om capaciteitsbeperkende contracten op basis van afroep toe te passen. Bij CBC-A wordt er met een grootverbruikklant afgesproken dat Liander één dag van tevoren een capaciteitsbeperking kan afroepen. Om ervoor te zorgen dat congestiemanagementafroepen op een gestandaardiseerde manier worden gecoördineerd met de markt, is het centrale platform GOPACS opgericht. Dit platform wordt gebruikt door alle netbeheerders in Nederland. Het platform zorgt ervoor dat de flexibiliteit die wordt ingezet, niet tot nieuwe congestie- of onbalansproblemen in ons energiesysteem leidt. Daarnaast werkten we actief aan de ontwikkeling van groeps-CBC en deelnameverplichting.

Nieuwe tariefmodellen

Op dit moment betalen kleinverbruikers (huishoudens) voor netwerkkosten een vast bedrag per jaar. Dit betekent dat het niet uitmaakt of ze veel of weinig energie gebruiken tijdens piekuren of daluren in het netwerk. De kosten worden gelijk verdeeld over alle gebruikers. Het loont niet om minder netcapaciteit te verbruiken tijdens piekuren of meer tijdens daluren. Prijsprikkels kunnen ervoor zorgen dat de capaciteit van het elektriciteitsnet beter wordt gebruikt waardoor congestie minder wordt, er minder in netcapaciteit geïnvesteerd hoeft te worden voor piekgebruik en daarmee de stijging van de netwerktarieven beperkt kan worden. 

Uit onderzoek van Netbeheer Nederland uit 2024 blijkt dat een alternatief nettariefstelsel voor kleinverbruikers, waarbij het nettarief wordt berekend op basis van tijd en volume, kan helpen meer energie te distribueren via hetzelfde elektriciteitsnet. Daarmee wordt de netcongestieproblematiek verkleind, net als de benodigde uitbreidingen van het netwerk in en naar de woonwijken. Daarnaast leidt dit alternatieve tariefstelsel tot een nieuwe kostenverdeling over gebruikers die meer recht doet aan de verschillen in gebruik van het elektriciteitsnet. Degenen die het net zwaar belasten gaan meer betalen, maar zij hebben ook de flexibiliteit om deze belasting naar de daluren te schuiven en kunnen daarmee aanzienlijk besparen op hun kosten en helpen daarmee in het voorkomen van congestie. Naar verwachting gaat een ruime meerderheid (66%) van de huishoudens met netvriendelijk gedrag minder betalen dan als het huidige tariefsysteem wordt doorgezet.

Voor het tariefstelsel voor grootverbruik heeft Netbeheer Nederland het afgelopen jaar een visiedocument opgesteld. De huidige tarievenstructuur past niet meer goed bij het veranderende energiesysteem, de prijsprikkels voor systeemefficiëntie en beter gebruik infrastructuur zijn onvoldoende en kostenreflectiviteit schiet tekort. In het voorgestelde nieuwe stelsel zal flexibiliteit meer worden beloond, en wordt door opwekkers bijgedragen aan de netinvesteringen. Met het nieuwe tariefstelsel kan iedere klant met flexibele assets en alternatieve transportrechten zelf bepalen hoeveel flexibiliteit zij optimaal kunnen inzetten om hun netwerkkosten te verlagen, rekening houdend met de capaciteit die zij te allen tijde nodig hebben voor hun bedrijfsvoering. Dit ondersteunt tevens de business case voor investeringen die bedrijven maken om meer flexibel op de energieprijzen te kunnen gaan reageren en helpt daarmee de totale energiekosten te optimaliseren afgestemd op de behoeften van hun business processen. 

Zwaarder belasten van netten

Alliander heeft in het afgelopen jaar ketenstudies uitgevoerd om te bepalen tot welke niveau onze assets verder belast kunnen worden boven de gebruikelijke norm. Zwaardere belasting heeft impact op de veroudering en storingsgevoeligheid van de componenten maar levert ook extra capaciteit op. We vinden dat de huidige congestiesituatie vraagt om een nieuwe balans hiertussen. Als gevolg van de keuze om assets verder te belasten is, verdeeld over ons net, gemiddeld 9% meer capaciteit gecreëerd met uitschieters tot 30%. Op dit moment heeft dit nog geen impact op de levensduur van assets. Ook komend jaar zullen we verder optimaliseren om componenten cyclisch nog zwaarder te kunnen belasten. 

Lokale uitwisseling van energie en netcapaciteit is een essentieel onderdeel van het energiesysteem van de toekomst.

Lokale onderlinge afstemming van vraag en aanbod

Als Alliander zien we de lokale uitwisseling van energie en netcapaciteit als een essentieel onderdeel van het energiesysteem van de toekomst. We ondersteunen deze vernieuwende ontwikkelingen en we zijn bezig om onze data- en marktfaciliteringsystemen hiervoor geschikt te maken. Hierbij zoeken we de samenwerking met partijen die oplossingen inzetten en vinden we combinaties met oplossingen zoals het lokale marktplatform van ENTRNCE. We werken aan projecten die gebruik maken van groepscontracten, waarbij netgebruikers onderling transportcapaciteit delen om vraag en aanbod lokaal beter op elkaar af te stemmen.

Groepstransportovereenkomst voor energiehubs

Op bedrijventerreinen zijn er naast individuele oplossingen vaak mogelijkheden waarbij ondernemers samenwerken om het capaciteitstekort met elkaar op te lossen. Bijvoorbeeld door samen te investeren in batterijen, zonnepanelen en aggregaten. Wanneer we lokaal vraag en aanbod van energie beter met elkaar in balans brengen, kunnen bedrijfseconomische ontwikkelingen ondanks congestie toch doorgaan. Als sector hebben we daarom in oktober 2024 het codevoorstel voor de groepstransportovereenkomst ingediend bij de ACM. We maken het hiermee mogelijk dat bedrijven gezamenlijk onderling energie-opwek en -gebruik op elkaar afstemmen. In 2025 gaan de eerste bedrijventerreinen gebruikmaken van dit nieuwe product en gaan we 25 energiehubs hiermee faciliteren. 

Klanten staan ervoor open om zich te organiseren in zogenoemde energiehubs of energiegemeenschappen. Door opwek en vraag onderling lokaal af te stemmen is er minder netcapaciteit nodig en zijn ondernemingen, bedrijventerreinen en industrieterreinen in staat om verder te verduurzamen en uit te breiden.

In 2024 zijn in onder meer Tholen, Hapert en Almelo nieuwe stappen gezet met de realisatie van energiehubs voor ondernemingen en bedrijventerreinen. Daarnaast ondersteunde Firan de juridische organisatie van lokale energienetwerken in de regio Apeldoorn, Deventer en Zutphen met de ontwikkeling van een afwegingskader. Verder lanceerde het consortium van het project Energy Hubs voor Inpassing van Grootschalige hernieuwbare Energie (EIGEN), waaraan onder meer Firan en ENTRNCE deelnemen, een Energy Hub Platform en een Energy Hub Control Box. De applicaties regelen de analyse, monitoring en aansturing van de lokale energiestromen in een energiehub.