Dilemma's en leerpunten

Dagelijks spelen er bij Alliander dilemma's die van invloed zijn op de manier waarop we ons werk willen en kunnen doen. Verder zijn er ontwikkelingen en gebeurtenissen die ervoor zorgen dat onze dagelijkse praktijk anders loopt dan verwacht. Door ons daarvan bewust te zijn en door ervan te leren, kunnen we onze organisatie blijven verbeteren. In dit onderdeel presenteren we enkele bepalende dilemma's en gebeurtenissen in 2024.

Dilemma's

Scherper aan de wind varen

De vraag naar elektriciteit en nieuwe of zwaardere aansluitingen overstijgt nog steeds wat we momenteel kunnen bijbouwen. Transportschaarste is en blijft daarmee nog lange tijd een urgent probleem. De maatschappelijke kosten hiervan zijn groot. We kunnen meer ruimte in onze netten vrijspelen als we ‘scherper aan de wind varen’ door bewust meer risico’s te nemen in ons assetbeheer. Dit biedt kansen om nieuwe partijen sneller aan te sluiten op plekken waar dit in de gehele keten technisch mogelijk is. Tegelijkertijd zijn er daardoor meer risico’s op storingen en (langdurige) uitvalsituaties. Met een betrouwbaarheid van meer dan 99,99% hebben we internationaal een sterke positie, maar dat betekent niet dat die betrouwbaarheid met procentpunten omlaag kan. 1% minder betrouwbaarheid door storingen betekent bijvoorbeeld gemiddeld 3,6 dagen geen stroom of gas. Enerzijds willen we zoveel mogelijk ruimte in onze netten vrijspelen om aan de steeds verder stijgende vraag naar energie te voldoen, terwijl we tegelijkertijd de grenzen van veiligheid en kwaliteit willen blijven respecteren. 

Maatwerk versus snelheid

Bedrijven zoeken volop naar innovatieve antwoorden op de congestieproblematiek, bijvoorbeeld via energiehubs. Maar vaak botsen deze oplossingen met regels die enkele jaren geleden zijn opgesteld en niet altijd aansluiten bij nieuwe vragen. We proberen dan maatwerk te leveren, wat nodig is om initiatieven verder te brengen. Maar hier ontstaat tegelijkertijd een dilemma: maatwerk voor individuele casussen vraagt veel tijd en inzet van middelen, die nodig zijn voor het versnellen van de uitbreiding en verzwaring van de netten. Het is de vraag hoe we enerzijds onze inzet verdelen tussen het ondersteunen van specifieke oplossingen en anderzijds het creëren van (meer) tempo op het realiseren van structurele capaciteit voor de toekomst.

Betaalbaarheid

In 2024 maakt de energierekening van een gemiddeld huishouden volgens berekeningen van Netbeheer Nederland ongeveer 62% uit aan kosten voor gas en elektriciteit, 20% aan belastingen en toeslagen, en 18% aan netbeheerkosten (inclusief meterhuur). Dit geldt over het algemeen voor de meeste kleinverbruikers, waaronder huishoudens, winkels, kleine maatschappelijke organisaties en een deel van het kleine mkb. Als netbeheerders investeren we fors in de uitbreiding en verzwaring van energienetten die nodig zijn voor de energietransitie. Dit leidt onvermijdelijk tot hogere kosten. Die beperken we zo veel mogelijk door efficiënt te bouwen, de vraag naar transportcapaciteit te beperken (bijvoorbeeld door vraag en aanbod van energie zoveel mogelijk lokaal aan elkaar te koppelen) en netten beter te benutten (onder meer via het flexibiliseren van het netgebruik). Daarnaast kijken we via de tarieven hoe kosten eerlijk(er) te verdelen zijn. Toch zullen de tarieven naar de toekomst verder stijgen. Het is een dilemma hoe we aan de toenemende vraag naar transportcapaciteit voldoen en tegelijkertijd het systeem als geheel betaalbaar houden voor iedereen.

Wanneer collectieve en individuele belangen uiteenlopen

De grote opgaven waar Nederland voor staat, vragen om scherpe keuzes in waar en wanneer ruimtelijke ontwikkelingen plaatsvinden en welke energiedrager daar het beste bij past, zowel op nationaal, provinciaal als gemeentelijk niveau. Want alleen als: (i) op een coherente en tijdige manier ruimte wordt (vrij)gemaakt voor onder meer de woningbouwopgave, de energietransitie en de klimaatopgave, (ii) heldere keuzes worden gemaakt over de maatschappelijk meest logische energiedragers per wijk, gebied en sector, en (iii) er duidelijkheid bestaat over de tijdspaden waarmee verduurzaming plaatsvindt, kunnen de gestelde beleidsdoelen op een planmatige en daarmee efficiënte wijze worden gerealiseerd. Een dergelijke aanpak vraagt vanuit het collectieve belang om scherpe keuzes, maar deze kunnen in de praktijk botsen met individuele belangen of wensen. Individuen kunnen bezwaren hebben tegen de aanleg van nieuwe kabelverbindingen op hun land. Omwonenden kunnen problemen hebben met de bouw van een onderstation of een transformatorhuisje in hun omgeving. Of wijkbewoners kunnen zich verzetten tegen de beoogde energiedrager(s) in hun wijk. In de afwezigheid van duidelijke spelregels hierover, moeten we kiezen tussen twee kwaden: (i) kiezen voor de collectief meest wenselijke optie, met als risico dat individuen of groepen via politieke of juridische kanalen het proces alsnog traineren of tegenhouden, of (ii) rekening blijven houden met lokale belangen, om na lang overleg (te) laat tot suboptimale uitkomsten te komen. 

Leerpunten

Uitvoering van grootschalige projecten in een sterk volatiele context

Een belangrijke les uit 2024 is dat onze aannames in projecten die we uitvoeren samen met aannemers snel ingehaald kunnen worden door de realiteit. In 2024 hebben we meer projecten gestart, is er meer werk verzet, maar zijn we er helaas minder in geslaagd projecten volgens planning volledig af te ronden. Dat kent meerdere oorzaken. We zijn op dit moment bijvoorbeeld hard aan het werk om het elektriciteitsnet in Friesland en Noordelijk Flevoland uit te breiden en te verzwaren. Dit is nodig om ervoor te zorgen dat klanten ook in de toekomst kunnen rekenen op een betrouwbaar stroomnet. We zagen vorig jaar helaas dat we dit enorme uitbreidingsproject niet binnen de geplande termijn kunnen afronden. Voor zowel Liander als de samenwerkingspartners was het de eerste keer dat op deze grootschalige manier werd gewerkt. Het gelijktijdig opstarten van meerdere deelprojecten bleek een te grote druk op de uitvoeringsorganisatie te leggen. Daarnaast was de omvang van het werk groter dan verwacht. Deze ervaringen benadrukken dat we onze planbetrouwbaarheid verder moeten verbeteren, maar ook dat we continu moeten blijven leren en reflecteren om effectief om te gaan met de complexiteit van de opgave en volatiele context waarin we deze uitvoeren.

Uitdagingen van een groeiende organisatie

Om onze uitdagingen te kunnen realiseren is sterke groei van onze organisatie nodig. Het lukt ons om die te realiseren. Gemiddeld zien we iedere maand meer dan 200 nieuwe collega’s binnenkomen en dit is een geweldig wervingsresultaat. Tegelijkertijd moeten al die nieuwe mensen ingewerkt worden, bekend raken met ons werk en hun weg vinden. Dit vraagt veel van zowel nieuwe als bestaande collega’s en vormt een uitdaging voor de organisatie, temeer een steeds groter deel van hen minder dan twee jaar werkervaring bij Alliander heeft. Echter, niet groeien - met als gevolg het niet kunnen opschalen van ons werk - is geen gewenst alternatief. Belangrijke les is dat een dergelijke groei écht wat doet met de organisatie. Het adequaat sturen op absorptie van deze groei (o.a. onboarding, productiviteit, kwaliteit) in combinatie met adoptie van nieuwe manieren van werken en nieuwe technologiën, is uitdagend. Het heeft daarom de nadrukkelijke aandacht in de verschillende organisatieonderdelen die we met behulp van de nieuw ontwikkelde experience index inzicht geven in de risico's bij snelle groei.

Energie- en netbewust gedrag

Door in onze ketens beter in gesprek te gaan met klanten, samenwerking te stimuleren en meer te innoveren kijken we hoe we de almaar stijgende transportvraag kunnen afvlakken en verminderen. Daarnaast bieden we congestiemanagement- en flex-producten aan om meer uit bestaande en nieuwe netten te halen. Een belangrijke les uit 2024 is dat veel energieverbruik is ingebed in dagelijkse routines van bedrijven en huishoudens en dat energie - en de vraag naar transportcapaciteit - voor velen een abstract goed is. Verder zien we dat het aanbieden van flex-producten tot op heden nog niet heeft geleid tot heel veel meer flexibiliteit in het systeem. Dit maakt enerzijds duidelijk dat het uitdagend is om op energie- of netbewust gedrag te sturen en anderzijds dat er nog veel (efficiency)winst te behalen valt. We zien dit als aanmoediging om onze klanten en andere stakeholders hier nog meer op aan te zetten en dit samen echt verder te brengen.