De wereld om ons heen
Alliander heeft met haar energienetten en activiteiten een grote maatschappelijke impact. In deze tijd van snelle veranderingen is het belangrijk dat we goed begrijpen welke factoren invloed hebben op ons werk op de korte en lange termijn, zodat wij hierop kunnen anticiperen en zo nodig onze strategie kunnen aanscherpen.
Wereldwijde invloeden op de samenleving en het energiesysteem
De energietransitie in Nederland staat niet op zichzelf maar vindt plaats in de context van mondiale trends en ontwikkelingen. Deze internationale invloeden grijpen in op de maatschappij, de energietransitie en het energiesysteem dat zich ontvouwt.
Internationale samenwerking wordt minder stabiel
Onze samenleving krijgt steeds meer te maken met inmenging en beïnvloeding van buitenaf. Mondiaal is sprake van militaire conflicten met risico op escalatie. Veiligheid in Europa wordt kwetsbaarder en het dreigingsniveau op vitale infrastructuur neemt toe, net als het belang van cybersecurity. De EU-lidstaten zetten daarom in op meer onafhankelijkheid en soevereiniteit, onder meer op het gebied van energie en grondstoffen. De keuze voor meer energieonafhankelijkheid heeft directe impact op het energiesysteem: meer eigen energie-opwek leidt tot een grotere investeringsbehoefte voor infrastructuur. Voor grondstoffen is er een reëel risico op tekorten aan middelen en materialen zoals kabels, transformatoren, meters en digitale netcomponenten. Dit kan leiden tot verstoringen in ons realisatieproces en daarmee tot nadelige impact op klanten.
De keuze voor meer energieonafhankelijkheid heeft directe impact op het energiesysteem.
Klimaatverandering steeds zichtbaarder en beperking tot 1,5 graden opwarming lijkt onhaalbaar
Uit een studie van het Global Carbon Project blijkt dat de wereldwijde CO2-uitstoot door fossiele brandstoffen dit jaar een recordhoogte heeft bereikt. Wereldgemiddeld werd in 2024 de 1,5 graden-grens voor het eerst overschreden. Overal in Nederland zijn de gevolgen steeds meer merkbaar in de vorm van weersextremen. Het gevolg voor ons is dat de risico's voor het energienet in ons werkgebied en de bedrijfsvoering van Alliander toenemen. We evalueren de risico’s voor onze assets en assetbelastbaarheidsgrenzen en treffen maatregelen om te voorkomen dat er verstoringen optreden in de beschikbaarheid van energie voor klanten.
Technologische ontwikkelingen gaan snel en helpen met de transitieopgave
Technologische ontwikkelingen gaan op allerlei terreinen snel. Ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie (AI) zorgen voor talrijke nieuwe toepassingen. Van defensie tot gezondheidszorg, van het bedrijfsleven tot de wetenschap. Voor de klimaat- en energietransitie bieden ontwikkelingen op het gebied van digitalisering beter inzicht in klimaatmodellen, weerspatronen en nieuwe toepassingen om het hele systeem slimmer te maken doordat decentrale apparaten hun gedrag kunnen optimaliseren.
Ontwikkelingen in energietechnologie gaan eveneens snel. De technologische vooruitgang in zonne- en windenergie, met onder andere efficiëntere panelen en steeds grotere windmolens, leidt tot meer mogelijkheden om wereldwijd op te schalen. Investeringen in de energietransitie zijn mondiaal met 11% gestegen. Elektrische voertuigen zijn mainstream geworden door doorbraken in batterijtechnologie en laadinfrastructuur, terwijl ook waterstof voorzichtig begint op te komen als oplossing voor energieopslag en energiedrager voor moeilijk te elektrificeren toepassingen. Kernenergie krijgt een nieuwe impuls door innovaties zoals kleine modulaire reactoren (SMR’s). Deze ontwikkelingen vormen de hoekstenen van een toekomstig koolstofarm energiesysteem, waarbij een sleutelrol ligt voor digitale slimme netwerken en decentrale optimalisatie.
Meer uitdagingen dan klimaat en stikstof
Door menselijk handelen zijn inmiddels zes van de negen zogeheten 'planetaire grenzen', zoals gedefinieerd door het Stockholm Resilience Center, overschreden. Daarmee worden de stabiliteit en weerbaarheid van onze ecosystemen ernstig bedreigd. In de ruimtelijke inpassing van infrastructuurprojecten komen meerdere crises samen, wat de besluitvorming compliceert en mogelijk vertraagt. Denk aan ruimte voor klimaatadaptie en opslag van water versus ruimte voor energie-infrastructuur. Vertraging van de aanleg van infrastructuur is nadelig voor onze klanten en de economische positie van Nederland ten opzichte van het buitenland.
Nationale maatschappelijke ontwikkelingen
In Nederland wordt het beleid en het handelen van onze klanten sterk beïnvloed door maatschappelijke ontwikkelingen in ons eigen land.
Nationale sociaal-economische ontwikkelingen
De Nederlandse economie groeide in 2024 met minder dan 1%. Wereldwijde geopolitieke spanningen zorgen voor veel onzekerheid, wat leidt tot hoge inflatie (ruim 3% over heel 2024). Volgens de verwachting van DNB en CBS blijft deze de komende jaren rond de 3%. Het aantal opgeleverde woningen in 2024 viel lager uit dan het geplande aantal. Er is niet voldoende tempo om het tekort van circa 400.000 woningen in te lopen.
Toenemende discussie over de noodzaak van industriepolitiek
Het geluid dat keuzes met betrekking tot de industrie onvermijdelijk zijn, klinkt steeds luider. Zeker nu energiekosten en netwerktarieven oplopen. Het rapport van Mario Draghi voor de Europese Commissie pleit voor een nieuwe Europese industriestrategie gebaseerd op versnelling van innovatie, vergroening en vergroting van de concurrentiekracht. Het Centraal Planbureau pleit voor het belang van langetermijndenken in overheidsbeleid, waarbij een scenario is verkend waarin Nederland zelf zeer actieve industriepolitiek voert, gericht op autonomie. Al met al is er onzekerheid over vestiging en verduurzaming van de industrie, met mogelijk veel impact op benodigde infrastructuur. Deze onzekerheden vertalen zich voor Alliander door naar mogelijke wijzigingen in welke investeringen op welke termijn waar nodig zijn. Om de industrie in de toekomst te voorzien van de benodigde infrastructuur, moeten we als netbeheerder en industrie verder vooruit plannen wat er nodig is en waar. Alliander werkt daarom aan een aanbodgedreven, clustergewijze aanleg van infrastructuur voor de industrie, waar beschikbaarheid van energiebronnen, infrastructuur en clusterontwikkeling in samenhang worden gepland.
Meer aandacht voor bestaanszekerheid
De jaarlijkse kosten die gemeenten moeten maken voor klimaatbeleid lopen volgens onderzoek van de Raad van Openbaar Bestuur op van € 775 miljoen in 2025 tot ruim € 1 miljard in 2030. Het eerlijk verdelen van toenemende kosten van de energietransitie, transparante communicatie en leiderschap op moeilijke dossiers worden steeds belangrijker en zijn cruciaal om draagvlak voor de noodzakelijke veranderingen te behouden. Het vraagstuk rond bestaanszekerheid neemt toe door een forse stijging van de energierekening door stijgende energieprijzen en nettarieven.
Daling van vertrouwen in de politieke en publieke instituties
Afgelopen jaar was het vertrouwen volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau in de politiek laag, met name door het uitblijven van oplossingen voor de belangrijkste maatschappelijke en sociale problemen. Voorbeelden zijn het tekort aan woningen, bestaanszekerheid, asielinstroom en -opvang, de toeslagenaffaire en het herstel van de schade door gaswinning in Groningen. Het vertrouwen in bredere publieke instituties is ook laag.
Verharding in de maatschappij
We zien dat onrust en onbegrip in sommige gevallen omslaan in agressie, ook tegen mensen die in dienst van de samenleving werken. Alliander-medewerkers hebben hier helaas eveneens mee te maken. Daarom hebben we een agressieloket ingericht dat directe ondersteuning biedt wanneer dat nodig is.
Politieke prioriteitstelling
Het regeerprogramma van het kabinet heeft veel aandacht voor de uitvoering van de energietransitie, met focus op belangrijke thema’s als het stroomnet, betaalbaarheid en verduurzaming van de industrie. Zoals al bij het hoofdlijnenakkoord duidelijk werd, koppelt dit kabinet de energietransitie aan groene groei. In de praktijk zien we echter dat de uitrol van maatregelen om de energietransitie te versnellen, zoals hybride warmtepompen en het voorkomen van congestie een belangrijke prioriteit is. Daarom is het goed dat het Landelijk Actieprogramma Netcongestie (LAN) wordt voortgezet en versterkt. Zorgelijk is dat we nog te weinig serieuze versnelling zien in de doorloop van ruimtelijke ordeningsprocessen. Onderhandelingen over kosten van grond voor infrastructuur duren te lang. Stikstof is nog steeds een knelpunt en door de uitspraak van de Raad van State in december dreigt een deel van onze projecten verder te vertragen. We constateren verder dat in het huidige politieke klimaat te weinig ruimte lijkt te zijn voor arbeidsmigratie, terwijl we technische vakmensen hard nodig hebben om de klus te klaren.
Ontwikkelingen in het energiesysteem: verduurzaming vordert, betaalbaarheid vraagt aandacht
In 2024 bereikte het Nederlandse opgestelde vermogen aan wind op land 7 GW, wind op zee 4,5 GW en zonne-energie circa 27 GW. Het aantal geïnstalleerde warmtepompen groeide met 20% tot 1,2 miljoen. Thuisbatterijen werden populairder, met een toename tot zo'n 40.000 stuks. De gasprijzen waren minder turbulent dan in de jaren 2021 - 2023. Dit geeft relatieve rust, ondanks dat de prijzen wel structureel hoger zijn dan daarvoor. Op het gebied van elektriciteit zagen we dat mede door de sterke doorgroei van hernieuwbare energie de prijsvolatiliteit zoals verwacht snel groeit. Bij meer aanbod van zonnestroom is de prijs vaker dan eerdere jaren negatief geweest (het meest extreem was een onbalansprijs van € -1.500 per MWh), maar we hebben daarnaast vrij hoge prijzen gezien. Bijvoorbeeld aan het begin van de winter, toen het zowel koud, mistig, als windstil was. Op 12 december 2024 piekte de stroomprijs zelfs op € 800 per MWh. Structureel hoge energieprijzen leveren risico’s op voor de betaalbaarheid van energie voor huishoudens en bedrijven. Daarom helpt Alliander bedrijven en consumenten met flexibel energiegebruik. Zo wordt het net beter benut en krijgen zij meer grip op hun energiekosten.
Congestie vraagt om structurele oplossingen
De grootschalige congestie op het hoogspanningsnet eind 2023 leidde in 2024 tot nog meer congestiemeldingen. Bovendien kregen ook consumenten te maken met schaarste. Voor klanten heeft dit geleid tot toenemende onzekerheid voor hun handelingsperspectief op de korte termijn. Recent onderzoek van Ecorys, in opdracht van het ministerie van Klimaat en Groene Groei, en data van Netbeheer Nederland laten zien dat congestie op het laag- en middenspanningsnet zo’n € 10 tot € 40 miljard per jaar kost. Die congestiekosten kunnen nog verder oplopen als de congestie in de komende jaren blijft toenemen en bedrijven daardoor minder investeren. Het zorgt ervoor dat er maar beperkt nieuwe bedrijven kunnen starten en huidige bedrijven niet kunnen uitbreiden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een datacenter dat voor een locatie buiten Nederland kiest. Dit bedrag kan verder oplopen als een deel van de energie-intensieve energie vertrekt. De gevolgen die dit heeft voor de economische activiteit en werkgelegenheid zijn groot.
Voor consumenten leidt congestie tot toenemende onzekerheid voor hun handelingsperspectief.
Onze industrieklanten hebben voor elektrificering van hun bedrijfsvoering grote aansluitingen nodig, waar onze stations vaak geen ruimte meer voor hebben. We moeten stations dan uitbreiden of nieuwe stations bouwen. Dit duurt lang, en daardoor zien bedrijven hun plannen sterk bemoeilijkt, terwijl ze wel moeten verduurzamen vanuit bijvoorbeeld eisen van de vergunningsverlening. Slechts in enkele gevallen kunnen we dit oplossen door met de onderneming in gesprek te gaan over flexibiliteit.
We hebben veel middelgrote ondernemers als klant, zoals bedrijven in de logistieke sector, glastuinbouw en dienstverlening. Zij kunnen door congestie geen laadvoorzieningen aanbrengen, terwijl deze dringend nodig zijn voor uitbreiding van de vloot aan verplichte zero-emissie voertuigen. Dit raakt ook het kleinere bedrijfsleven, zoals leveranciers en dienstverleners, die dergelijke voertuigen nodig hebben om in de binnensteden te kunnen werken.
De woningbouw die al in een crisis zit, wordt nog verder gehinderd door congestie. Congestie treft grote projecten, waar mensen pas later hun woning in kunnen omdat de elektriciteitsaansluiting op zich laat wachten. Maar het is eveneens van invloed op kleinere projecten, waarin het te lang duurt voor individuele huishoudens die op bijvoorbeeld een laadvoorziening wachten.
Dit zijn schrijnende gevallen. Waar we kunnen versnellen, doen we dat. We evalueren doorlopend hoe het net belast wordt en we kijken dan of we toch meer capaciteit kunnen vrijspelen. We sluiten slimme contracten af, met flexibiliteit, en kunnen zo bedrijven aansluiten.
Ondanks het zo snel mogelijk bouwen en zo snel mogelijk uitrollen van slimme oplossingen zal congestie waarschijnlijk nog minstens tien jaar duren. Dit laat zien dat het systeem waarin we 24 uur per dag en 7 dagen per week de gewenste energie beschikbaar hebben niet houdbaar is. De verschillen tussen degenen die al op het net zitten en alle vrijheden hebben en degenen die geen transport hebben zijn te groot. We moeten in het energiesysteem structureel naar een manier van energie gebruiken en invoeden die het net ontziet. Daar moeten we allemaal aan bijdragen, zodat iedereen aan het systeem kan deelnemen.
Schaarste op het net bij regionale netbeheerders en TenneT
Onderstaande afbeelding toont de congestiesituatie op 31 december 2024.
Meer oplossingen voor congestiemanagement
We hebben – samen met de markt en klanten – gewerkt aan oplossingen voor congestie en het verbeteren van de werking van congestiemanagement. Dit omvatte technische randvoorwaarden zoals een aantal codebesluiten die door de ACM genomen zijn (onder meer de herziening van de regels voor congestiemanagement, transportrechten, regelbaar vermogen en gebruik van de reservecapaciteit). We kunnen nu nieuwe contractvormen aanbieden, zoals het capaciteitsbeperkingscontract met vast tijdvenster (CBC-T), het capaciteitsbeperkingscontract op afroep (CBC-A) en producten voor energiehubs. Daarmee kunnen we klanten vaak wel inpassen. Het is cruciaal dat daar waar klanten in staat zijn te schuiven met een deel van hun energieverbruik tijdens de piekuren op het net, zij bereid zijn om die flexibiliteit aan de netbeheerder tegen vergoeding beschikbaar te stellen. Liander kan – tegen compensatie – die flexibiliteit benutten om andere klanten te helpen. Want het net zit slechts enkele uren per jaar echt aan de fysieke grenzen, terwijl er in andere uren nog heel veel netcapaciteit beschikbaar is, die nu nog niet benut kan worden.
Ook belangrijk is dat er nu wettelijke kaders zijn om klanten die maatschappelijk extra belangrijke functies vervullen onder congestie voorrang te geven bij het toekennen van transportcapaciteit. Dit gaat om congestieverzachtende activiteiten, veiligheid (zoals brandweer, politie, ziekenhuizen) en basisbehoeften (zoals drinkwater, onderwijs en woningbouw).
Structurele congestie vraagt om structurele oplossingen
De toename van elektrische oplossingen en de overgang naar hernieuwbare energiebronnen zorgen voor een sterke toename van piekvraag en piekaanbod. Dit leidt tot meer weersafhankelijkheid en volatiliteit in energieprijzen, zowel in gebruik als aanbod van elektrische energie. Het zorgt daarnaast voor een sterk vergrote transportbehoefte. Daarom zijn wij volop bezig met het verzwaren van onze netten en investeren we in digitalisering. Hieronder vallen zowel digitalisering van het net als investeringen in ICT-systemen die nodig zijn voor de flexibele oplossingen en veiligheid. Hierbij gaan de kosten voor de baten uit. Dat is een van de redenen dat de nettarieven stijgen.
Een belangrijke manier om energiekosten te beheersen, is flexibilisering van energiegebruik. Door energie te gebruiken wanneer het goedkoop is en te vermijden wanneer het duur is, kunnen kosten worden verlaagd. Flexibele oplossingen, zoals het prijsgestuurd opladen van elektrische auto’s bieden dan kansen. Die kansen zijn er ook voor bijvoorbeeld het al dan niet inzetten van elektriciteit of gas op basis van prijs, wat mogelijk is met onder meer hybride warmtepompen en hybride warmtevoorziening in de glastuinbouw en industrie. De energiemarkt kent al dynamische prijzen die van uur tot uur variëren. In oktober 2024 heeft Netbeheer Nederland een voorstel ingediend voor een nettarief-stelsel met een tijdsafhankelijke tariefcomponent, dat kleinverbruikers stimuleert om het net optimaal te gebruiken. Bijvoorbeeld tijdens periodes van hoge beschikbaarheid van zonnestroom meer energie afnemen en tijdens de avondpiek juist minder.
Er zijn meer oplossingen dan elektriciteit
Warmte en duurzame gassen maken eveneens deel uit van het energiesysteem van de toekomst. De juiste mix aan energiedragers, zoals waterstof, met navenante infrastructuren is van groot belang om betaalbaarheid, maakbaarheid en betrouwbaarheid te waarborgen. Tijdens de transitiefase ligt er een sleutelrol voor hybride technologieën om snel grote stappen te kunnen zetten in CO2-reductie met minder impact op het energienet.
In ongeveer een derde van de buurten zijn warmtenetten mogelijk de warmteoplossing met de laagste maatschappelijke kosten. Warmtenetten zijn daarnaast belangrijk om geothermie en restwarmte te kunnen benutten. Afgelopen jaar zijn de investeringen in warmtenetten vrijwel stilgevallen. Het is belangrijk dat de politiek snel benodigde wetgeving aanneemt en investeringszekerheid van warmtenetten borgt. De uitrol is nog niet op gang gekomen waardoor het handelingsperspectief voor klanten niet beter is geworden. Kostenefficiënte warmtenetten zijn een goed idee voor de transitie maar kunnen momenteel niet worden aangelegd. Dit blijft een urgent vraagstuk. De verkoop van warmtepompen gaat snel en naarmate meer woningen een elektrische warmtevoorziening hebben, wordt het realiseren van collectieve warmtevoorzieningen steeds moeilijker. Ook leidt deze ontwikkeling tot de noodzaak om het elektriciteitsnet in de wijken waar we hadden verwacht dat er een warmtenet zou komen alsnog sterker te verzwaren dan op dat moment in de planning staat.
Tekorten zijn chronisch, focus op ruimte, technici en middelen
In de systeemverandering naar een duurzame toekomst is sprake van structurele schaarsten. Ten eerste is er door de vergrijzing en de groeiende vraag naar vakmensen een blijvend personeelstekort in de techniek-, bouw- en energiesector. Met name voor technische en IT-functies. Voor het realiseren van onze opgave is arbeidsmigratie een van de benodigde oplossingen omdat er simpelweg niet voldoende technici beschikbaar zijn en komen in Nederland alleen. Migratie is een onderwerp dat de gemoederen in Nederland sterk bezig houdt. Wet- en regelgeving bieden op dit moment nog weinig zicht op benutten van kansen vanuit arbeidsmigratie.
Ten tweede is het aanbod van materialen, zoals kabels, leidingen en transformatoren onvoldoende op het juiste moment beschikbaar om al het werk uit te voeren. Afgelopen jaar kregen we daar bijvoorbeeld nog concreet mee te maken bij de levering van transformatorhuisjes voor middenspanningsstations. Ten derde is er een groot gebrek aan fysieke ruimte, zowel boven als ondergronds, voor het uitbreiden van het net. Dit leidt tot lange procedures en doorlooptijden. Door al deze structurele schaarsten kent het tempo van netuitbreiding grenzen en het zorgt ervoor dat de kosten sneller oplopen dan wenselijk.
Wat doet Alliander met de trends en ontwikkelingen?
De trends en ontwikkelingen worden nauwgezet gevolgd en vertaald naar aanscherping in de prioriteiten en strategische keuzes. We houden rekening met diverse risico’s en onzekerheden. Alliander investeert in het sneller en meer kwantitatief kunnen onderbouwen van de mogelijke impact van ontwikkelingen op zowel de vraagkant als oplosrichtingen binnen bijvoorbeeld het beter benutten van het net. Deze investeringen vergroten de kwaliteit en snelheid van besluitvorming waarbij we in de basis vasthouden aan de uitgezette koers.
Onze strategie geeft invulling aan hoe we omgaan met de uitdagingen in het veranderende energiesysteem en de taak en opgave die we hebben. Met onze strategie zetten we middels meerdere sporen in op het halen van onze grote ambitie: het tijdig bieden van oplossingen die passen binnen een betaalbaar en betrouwbaar energiesysteem waarmee we economische groei, woningbouw en ambities van bedrijven en consumenten faciliteren.
