Netten beter benutten

Het elektriciteitsnet van Liander wordt in veel gevallen niet optimaal benut. Daarom zetten we fors in op het nog verder benutten van de infrastructuur die er ligt. Enerzijds doen we dat door de grenzen aan de capaciteit van bestaande kabels en transformatoren te verhogen, anderzijds door de flexibiliteit van onze klanten in te zetten om de benutting van het net te verbeteren. Bijvoorbeeld door opgewekte elektriciteit eerst zelf te gebruiken of op te slaan vóórdat deze op het net wordt ingevoed. Als productie, opslag en gebruik lokaal plaatsvinden, is er veel meer capaciteit beschikbaar voor nieuwe projecten. In 2022 hebben we grote stappen gezet in de toepassing van flexibiliteit.

Capaciteitsgrenzen oprekken

Aan alle kabels, transformatoren en leidingen zit een grens aan de transportcapaciteit. Maar deze grens is afhankelijk van veel verschillende variabelen. Zo houden we bij de capaciteit van een transformator rekening met de maximale buitentemperatuur die kan optreden, bijvoorbeeld 40 graden. Maar als er vooral een grote energievraag optreedt in de winter, dan kan de capaciteitsgrens van zo’n installatie worden verhoogd, waardoor we extra klanten aan kunnen sluiten op het net. In 2023 gaan we voor al onze assets kijken hoe we op verantwoorde manier de grenzen verder kunnen oprekken.

Efficiënter benutten van het net door inzet van flexibiliteit

Congestiemanagement

Met congestiemanagement wordt de beperkte ruimte op het elektriciteitsnet verdeeld. Dit gebeurt op momenten dat de vraag naar transport van elektriciteit hoger is dan wat het elektriciteitsnet aankan. We doen dit door aan grootverbruikers en grote producenten van elektriciteit te vragen om tijdelijk minder elektriciteit af te nemen of juist meer elektriciteit aan het net te leveren. De extra ruimte die daarmee op het net ontstaat, verdelen we onder de klanten die wachten op extra vermogen. Sinds 2022 gelden er nieuwe regels voor toepassing van congestiemanagement waardoor regionale netbeheerders zoals Liander dit systeem vaker kunnen toepassen. Onder meer op bedrijventerrein Schenkenschans in Leeuwarden heeft Liander samen met een ondernemer extra ruimte op het volle elektriciteitsnet gecreëerd door tijdens piekdrukte de stroomvraag van de bio-LNG installatie op de Energiecampus Leeuwarden (ECL) terug te schroeven. Hierdoor ontstaat ruimte op het net en krijgen acht ondernemers op de wachtlijst hun gewenste elektrisch vermogen. De ondernemer krijgt een vergoeding die vanuit onze tarieven betaald wordt. Zo dragen we met zijn allen bij. Het contract loopt totdat het nieuwe elektriciteitsverdeelstation in Leeuwarden klaar is. Dit is naar verwachting eind 2027. De komende jaren willen we op veel meer locaties congestiemanagement toepassen en zo meer ruimte op het net creëren. Nu doen we dat alleen nog op grote verdeelstations maar straks willen we ook op kleinere schaal congestiemanagement gaan toepassen. Hiervoor is het belangrijk dat aangeslotenen gaan investeren in flexibiliteit van hun bedrijfsprocessen, bijvoorbeeld door het inzetten van batterijen. Dit is nodig gelet op het fluctuerende aanbod van duurzame energie.

Lokale energiesystemen

Een lokaal energiesysteem is in essentie een groep klanten (‘community’) die onderling energie uitwisselt. Hier geldt Europese wetgeving voor. Deze lokale energiesystemen ontstaan deels vanuit ideologische drijfveren – draagvlak voor energietransitie, duurzaamheid, autonomie – en deels vanuit pragmatische overwegingen, door bijvoorbeeld transportschaarste en mogelijkheid tot kostenbesparing op energie. Een voorbeeld is Schiphol Trade Park. Dit is een bedrijventerrein in ontwikkeling in de buurt van Schiphol. In deze regio staan verschillende onderstations op ‘rood’. Om bedrijven toch van stroom te voorzien zijn we hier afgelopen jaar een experiment gestart met een zogenaamd virtueel net. Dit maakt het mogelijk dat bedrijven zonder stroomcapaciteit de ongebruikte capaciteit van bedrijven mét capaciteit kunnen gebruiken. Door binnen het virtuele lokale net vraag en aanbod real-time te meten kunnen aangesloten bedrijven de beschikbare capaciteit onderling verdelen en daarmee optimaal benutten. Zo kan tot wel 90% van de stroomvraag van alle bedrijven (met én zonder capaciteit) uit het net worden geleverd. Dit wordt aangevuld met flexibiliteit uit energieopslag, generatoren en zonnepanelen. Het is nu nog een experiment, waarbij veel maatwerk wordt toegepast. Elke locatie is natuurlijk anders. Toch werken we komend jaar toe naar verdere opschaling van lokale energiesystemen om congestie op te lossen of juist te voorkomen.

Uitrol klantproducten in 2022

In 2022 hebben we drie slimme klantproducten kleinschalig uitgerold. Met twee van deze oplossingen hebben we in congestiegebieden ondernemers een tijdelijke oplossing kunnen bieden, doordat zij energie zijn gaan afnemen of invoeden buiten de piekmomenten. Met de derde slimme oplossing is het mogelijk om de reservecapaciteit van het net, ook bekend als de vluchtstrook, in te zetten voor de teruglevering van duurzame energie. Hier volgt een korte beschrijving van deze drie slimme producten.

Tijdgebonden capaciteit

Bij tijdgebonden capaciteit kunnen onze klanten die een transportbeperking opgelegd hebben gekregen via een gedoogconstructie eerder op het net worden toegelaten. We maken in dat geval afspraken met deze klanten over welke uren zij wel gebruik kunnen maken van de gewenste transportcapaciteit. Bijvoorbeeld een zonnepark dat een batterij plaatst om de overdag opgewekte energie in de avond terug te leveren, kan zo jaren eerder op het net worden aangesloten. In 2022 zijn we begonnen met het aanbieden en kleinschalig uitrollen van deze oplossing. In totaal is deze oplossing nu aan 40 klanten aangeboden, waarvan er 14 akkoord zijn gegaan. In 2023 verwachten we de uitrol verder op te schalen.

Dynamisch terugleveren

Dynamisch terugleveren is een slimme oplossing die vooral interessant is voor aangeslotenen die willen terugleveren op het laag- middenspanningsnet met een aansluiting tot en met 2MVA. Als deze klanten een transportbeperking krijgen omdat de spanning van het elektriciteitsnet te hoog oploopt, maakt dynamisch terugleveren het mogelijk om het actief en reactief vermogen te regelen, waardoor dit kan worden voorkomen. Hierdoor kunnen deze klanten eerder op het net worden toegelaten. De grootste potentie van deze oplossing ligt in het landelijk gebied met uitgestrekte netten, omdat spanningsknelpunten zich met name daar manifesteren. 

Gebruik van de vluchtstrook (DER-sturing)

Het elektriciteitsnet heeft in de meeste delen reservecapaciteit die ingezet wordt tijdens storingssituaties en bij onderhoud, om te zorgen dat ook in die situaties elektriciteit beschikbaar blijft. Deze zogeheten vluchtstrook is dus erg belangrijk voor de betrouwbaarheid maar wordt gemiddeld maar 1 á 2 weken per jaar gebruikt. Klanten die willen terugleveren mogen op deze vluchtstrook worden aangesloten. Dit houdt in dat zij net als andere klanten gewoon kunnen terugleveren, maar tijdens storings- en onderhoudsituaties hun productie moeten terugschroeven of af moeten schakelen. Met de DER-kast kunnen we producenten van wind- en zonnestroom toegang geven tot die reservecapaciteit. Op dit moment wordt de oplossing via een speciaal team DER aangeboden bij klanten met een bestaande aansluiting. In 2023 gaan we verder opschalen.

Nieuwe tariefmodellen en contractvormen

Door toenemende volatiliteit van elektriciteit werken we aan nieuwe tariefmodellen en contractvormen. Het afsluiten hiervan stimuleren we op aansluitings-, regionaal en landelijk niveau. In 2022 is er bij Liander voor circa 1.000 MW aan transportcapaciteit aangevraagd voor batterijen (2021: circa 100 MW). Wanneer we deze batterijen conventioneel aansluiten zou dit ten koste gaan van mogelijkheden voor andere aansluitingen. We zijn daarom in overleg met marktpartijen versneld tot andere aansluitvoorwaarden gekomen voor de inpassing van grootschalige batterijen. Deze voorwaarden houden in dat contractanten hun batterij niet kunnen opladen tijdens een piekvraag en niet kunnen ontladen als er te veel wordt opgewekt. In ruil daarvoor krijgen ze een vergoeding of betalen ze een lager nettarief. In 2023 sluiten we naar verwachting de eerste contracten af en uiteindelijk zullen alle partijen die een aanvraag doen voor een grootschalige batterij een dergelijk contract krijgen. Verschillende vormen van aansluitvoorwaarden worden nu getest, waaronder capaciteitsbeperkende contracten en alternatieve transportrechten (non-firm ATO).

Innovatie

We werkten in 2022 aan diverse vernieuwende manieren om het elektriciteitsnet beter te benutten: 

Slim laden van elektrische auto’s

Slim laden is nodig voor het veelvuldig inpassen van laadinfrastructuur. Eind 2022 is de pilot slim laden Flexpower3 in Amsterdam afgerond. Bij deze proef is gebruik gemaakt van flexibele laadsnelheid op openbare laadpunten voor elektrische auto’s. De laadsnelheid past zich aan aan het totale aantal auto’s dat op een bepaald moment laadt én aan de capaciteit die op dat moment op het stroomnet beschikbaar is. Uit de proef blijkt dat er met slim laden drie tot vier keer meer nieuwe laadpunten geplaatst kunnen worden binnen de grenzen van het bestaande elektriciteitsnetwerk. Het concept krijgt vervolg in het nationale opschalingsprogramma Slim Laden voor Iedereen. 

Randvoorwaarden flexibiliteit

Om flexibiliteit in te zetten voor het beter benutten van het net is een aantal zaken randvoorwaardelijk. We werken daarom hard aan het scheppen van deze randvoorwaarden. Zo plaatsen we op steeds meer punten metingen in het net zodat we overal (realtime) inzicht hebben in de energiestromen door onze netten. Daarnaast ontwikkelen we de kennis, software en capabilities om te kunnen sturen op deze energiestromen. Bijvoorbeeld door via een realtime interface zonnepanelen te kunnen terugschroeven tijdens een grote productiepiek. Verder ontsluiten we data en delen deze met marktpartijen en andere stakeholders, waarmee zij beter kunnen inspelen op de fluctuaties op de energiemarkten en belasting van het net.

Toepassing van waterstof

Duurzaam geproduceerde waterstof vormt een belangrijk onderdeel van de beoogde toekomstige energievoorziening. Wanneer en waar dat gaat gebeuren en in welke mate waterstof een plek gaat krijgen in het energiesysteem van de toekomst is nog onzeker. Vanwege de lange levensduur van de gasnetten moeten we ervoor zorgen dat de keuzes die we maken, inclusief keuzes voor waterstof, toekomstvast zijn. Bij aanpassingen aan het gasnet willen we ervoor gaan zorgen dat het net klaar is voor de komst van waterstof. We willen leren hoe onze bestaande gasnetten daarin goed benut worden. We verkennen dit in projecten onder meer in Lochem en Oosterwolde.