Verduurzaming van de warmtevoorziening
De overgang naar een duurzame warmtevoorziening raakt alle bedrijven, consumenten en overheden in ons verzorgingsgebied. Liander helpt met de uitvoering van de warmtetransitie. Het kiezen van nieuwe warmteoplossingen is in veel gebieden een complexe puzzel. Welke warmtebronnen zijn er in het gebied? Wat voor soort gebouwen staan er? Welke ambities heeft de gemeente? Diverse plannen leiden tot de best passende energie-infrastructuur voor een duurzame toekomst. Daarbij kijken we hoe lang gasnetwerken naar verwachting nog gebruikt worden, hoeveel we hierin investeren en of het netwerk mogelijk andere toepassingsmogelijkheden biedt.
Overgang klanten naar een duurzame warmtevoorziening
Alliander ziet het als haar rol om verduurzaming van de gebouwde omgeving goed te faciliteren, klanten te informeren op welke wijze dit het best kan en samen te werken met gemeenten en woningcorporaties. Hiervoor is er voor elke gemeente een contactpersoon die meedenkt over de Transitievisie Warmte, de wijkuitvoeringsplannen en de verduurzamingsplannen van woningcorporaties. Daarbij zijn in 2022 mede door de gestegen gasprijzen 8.000 bewoners van het aardgas afgegaan (circa 2,5 keer zoveel als in 2018). Wel zien we bij de realisatie van verduurzamingsplannen in de gebouwde omgeving enkele urgente uitdagingen.
Zo signaleert Alliander dat de focus van overheden van verduurzaming in de gebouwde omgeving sterk ligt op individuele energiebesparing en warmteoplossingen. Landelijke stimuleringsmaatregelen dragen eraan bij dat Alliander tot 2030 tussen de 800.000 en 1,3 miljoen (hybride) warmtepompen verwacht in heel Nederland. Een gebiedsgerichte transitieaanpak blijft echter noodzakelijk om op lokaal niveau tot optimale warmteoplossingen te komen. De ontwikkeling van warmtenetten blijft achter bij verwachtingen, mede doordat gemeentelijke regie (en onderliggende wetgeving hiervoor) vereist is.
Hybride warmtepompen als onderdeel van het transitiepad naar een duurzaam energiesysteem
Hybride warmtepompen zijn zeer belangrijk voor de verduurzaming van de warmtevraag in de gebouwde omgeving. Bij een hybride warmtepomp verwarmt een elektrische warmtepomp het huis bij gematigde temperaturen, terwijl de piekvraag tijdens koude winterdagen en soms de warmte voor tapwater afkomstig zijn uit bijstook met een (bestaande) gasgestookte cv-ketel. Deze hybride oplossing past in vrijwel alle bestaande huizen, waarbij beperkt isolatiemaatregelen benodigd zijn. Daarmee is het voor bewoners een goede mogelijkheid om relatief snel hun energievraag grotendeels te verduurzamen in afwachting van verder handelingsperspectief naar volledige duurzame warmteoplossingen, zoals een volledig elektrische warmtepomp, een collectief duurzaam warmtesysteem of de hybride oplossing in combinatie met duurzaam groen gas of waterstof.
Een hybride warmtepomp past goed in een energiesysteem waarin we verschillende energiedragers optimaal integreren. De benodigde elektriciteit voor de hybride warmtepomp komt in het voorjaar en najaar voor een groot deel uit wind en zon en dit aandeel neemt ieder jaar verder toe. Bijkomend voordeel is dat de hybride inzet van elektriciteit en duurzaam gas heel goed past bij de bestaande capaciteit van onze gas- en elektriciteitsnetten. Als het elektriciteitsnet overbelast dreigt te raken, kan over worden geschakeld op een duurzaam gas. Ook is het gemiddelde elektrische piekvermogen van een hybride warmtepomp veel lager dan van all-electric warmtepompen.
Duurzame gassen
Waterstof
Duurzaam geproduceerde waterstof vormt een belangrijk onderdeel van de beoogde toekomstige energievoorziening. Het is in staat om de seizoensverschillen op te vangen en vooral de energie-intensieve industrie te voorzien van het energievolume dat daar nodig is. Wanneer en waar dat gaat gebeuren en in welke mate waterstof een plek gaat krijgen in het energiesysteem van de toekomst, is nog onzeker. Het is echter cruciaal dat tot 2025 duidelijke keuzes gemaakt gaan worden. Om de 2030 doelen voor de energieintensieve industrie te halen, zullen er of grootschalige investeringen in het elektriciteitsnet moeten plaatsvinden of in waterstof. Door de hoge gasprijzen hebben we afgelopen jaar gezien dat veel van de energie-intensieve bedrijven deze keuze naar voren aan het trekken zijn. Het vraagt gezamenlijke programmering van het transitiepad naar 2030.
De toepassing van waterstof verkennen we in verschillende projecten, onder meer om te leren hoe onze bestaande netten goed benut kunnen worden, zoals in de pilot in Lochem. Hier worden twaalf bestaande en bewoonde huizen verwarmd met waterstof. Daarbij wordt gebruikgemaakt van de bestaande aardgasleiding. Bij deze pilot onderzoekt Alliander de komende drie jaar samen met de bewoners of waterstof een goed alternatief is voor het verwarmen van de woningen. Voor de bewoners in de straat die niet aan het proefproject meedoen, is een nieuwe aardgasleiding gelegd. Hiervoor hebben ACM en SodM groen licht gegeven. Alliander heeft met deze pilot een wereldprimeur.
In onze pilot in Oosterwolde is in 2022 een elektrolyser geplaatst naast een zonnepark. Doelstelling van dit project is om inzicht te krijgen in de rol die elektrolysers kunnen hebben als oplossing voor transportbeperkingen in het elektriciteitsnet en in de technische en regulatorische ontwikkelingen die daarvoor nodig zijn.
Naast het uitvoeren van pilots werken we inmiddels aan de reguliere investeringen. In de haven van Amsterdam werken we samen met Port of Amsterdam aan een lage druk waterstofnet voor de industrie in de haven. Daarnaast werkt Alliander mee in het onderzoeksprogramma HyDelta waarin Netbeheer Nederland een aandeel heeft. HyDelta richt zich met name op transport, distributie en gebruik van waterstof.
Eerste gasmonteurs Liander geslaagd voor werken met waterstof
In 2022 zijn de eerste gasmonteurs van Liander geslaagd voor het examen om te mogen werken met waterstof. Hiermee is een belangrijke stap gezet in de energietransitie en specifiek in de pilot die aan het einde van het jaar van start ging in het Gelderse Lochem. Daar wordt sinds oktober een deel van de woningen in de wijk Berkeloord verwarmd met waterstof. Het werken met waterstof lijkt in eerste instantie veel op het werk dat de monteurs dagelijks uitvoeren aan het aardgasnet. Ondanks dat het net bestaat uit dezelfde onderdelen, vraagt het werken met waterstof om andere en extra handelingen. Veilig werken is net als bij het werk aan het gas- en elektriciteitsnet het belangrijkste onderdeel in deze opleiding.
Groen gas
In 2022 is er door 25 groen gas invoeders 66 miljoen kuub groen gas ingevoed in het Liander netwerk. Sinds 2013 is de hoeveelheid groen gas in ons netwerk lineair gestegen. De doelstelling uit het Klimaatakkoord is dat er in 2030 2 miljard kuub groen gas wordt ingevoed in de Nederlandse gasnetten, terwijl er nu landelijk ruim 200 miljoen kuub wordt ingevoed. Om een versnelling te bewerkstelligen heeft de overheid een bijmengverplichting groen gas voor de gebouwde omgeving aangekondigd. Door deze maatregel wordt vanaf 2023 een versnelling van de groei van groen gas verwacht. Samen met Netbeheer Nederland bereidt Liander zich voor op de verwachte groei van zowel het aantal groen gas invoeders als de hoeveelheid groen gas in onze netten.
Liander faciliteert de invoeding van groen gas door invoeders toegang tot het gasnetwerk te verlenen en er zorg voor te dragen dat het geproduceerde gas getransporteerd kan worden naar afnemers. Dit doen we door zowel te kijken naar de transportcapaciteit van het netwerk, maar ook naar de afname mogelijkheden van het geproduceerde groen gas. Dit kan vooral in de zomer tot uitdagingen leiden omdat er dan veel minder gas verbruikt wordt. We kijken hierbij naar voor netbeheerders traditionele oplossingen zoals koppelingen tussen netwerken en verzwaringen van leidingen, en naar innovatieve oplossingen.
De Arnhemse start-up Powercrumbs heeft de derde Alliander Innovatie Challenge gewonnen. Met hun idee leveren zij een bijdrage om tijdens de zomermaanden meer groen gas kwijt te kunnen, wanneer het gasnet niet toereikend is. Zij doen dit door het overschot aan groen gas bij de producent onder hoge druk op te slaan in mobiele opslagcontainers. Powercrumbs doet dit al met biogas bij rioolwaterzuiveringsinstallaties. De containers worden vervolgens met vrachtwagens naar bouwprojecten in de omgeving gebracht waar het groene gas gebruikt wordt als duurzame brandstof voor aggregaten. Het vervangt daarmee diesel en zorgt zo voor grote milieuvoordelen door lage uitstoot van stikstof, fijnstof en broeikasgassen. In 2023 wordt door middel van een pilot gekeken of deze keten voor groengasverschotten in de zomer kan werken.
Een andere innovatie om groen gas invoeding te faciliteren is de groen gas booster. Deze succesvolle pilot is in afronding en kan waar nodig worden ingezet in het gasnetwerk. Een booster is een compressorstation dat ervoor zorgt dat groen gas van een lage druk netwerk naar een hogere druk netwerk wordt gebracht zodat het meer afnemers kan bereiken. Hierdoor kan in de zomer meer groen gas ingevoed worden.